De toren van Den Ham afm. 128 x 200 mm getekend, met pen in bruin,  door de in Wenen geboren Joseph Adolf Schmetterling die leefde  van 1751 tot 1828. In het bezit van het Rijksmuseum in Amsterdam. Het heeft er veel van dat dit een copie is naar Cornelis Pronk die vanaf deze plek in 1732 ook een tekening maakte.

Het meest tot de verbeelding sprekende en verreweg het oudste bouwwerk in ons gebied is de Hammertoren.Door velen beschreven, bejubeld, getekend en wat dies meer zij. Toch bestaat er voor mij nog altijd een intrigerend en mysterieus onderdeel aan deze toren, namelijk de steen in de zuidwestgevel ter hoogte van het maaiveld, door de toenmalige bouwers of opdrachtgevers blijkbaar belangrijk genoeg geacht om hem zichtbaar in het metselwerk van kloostermoppen op te nemen. Dat het geen funderingssteen betreft mag duidelijk zijn uit het feit dat hij niet onder de grond is gebruikt waar de funderingsaanleg op de vaste grondslag begint, maar juist boven het maaiveld, zichtbaar voor iedereen bij de ingang van de toren en kerk.Deze steen zou wel een ander licht kunnen werpen op het gegeven dat nou juist daar in het dorp de toren met de kerk zich bevindt. Want vanuit de geschiedenis is algemeen bekend dat na de kerstening de keuze van de te stichten kapel of kerk viel op de plek waar voordien de “heidense rituelen” plaatsvonden.

Dit werd met name gedaan om te voorkomen dat dergelijke offerplaatsen gebruikt konden blijven naast de nieuwe godsdienst. In onze omgeving was het voor de kerstening een gewoonte dat men offers bracht bij heilige eiken en op Germaanse offerstenen. Zo schrijft dhr. Jac. Letz in Trouw op 22 februari 1978 over het prachtige witte kerkje in Heemse verschillende wetenswaardigheden. We laten hem even aan het woord als het gaat om de daar aanwezige steen. Zo schrijft hij: “Het kerkje van Heemse, in de gemeente Hardenberg, waarvan de geschiedenis teruggaat tot ongeveer 1300, ontstond uit een door de Angelsaksische prediker Libuinus gesticht kapelletje, die verder ondermeer ook in Deventer een Godshuis bouwde, hij kwam volgens de legende op een moment in Heemse aan toen daar juist een mensenoffer zou worden gebracht. Bij de kerk ligt nog een heidense offersteen.”

Tot zover Jac. Letz, die ons over onze steen toch aan het denken zet.

Een andere schrijver J.R. Seinen die ten behoeve van monumentendag 1988 in “Een wandeling door oud Hardenberg” vermeldt in zijn schrijven: “Er is nog veel te zien in Hardenberg en Heemse. De oude historie wijst Heemse aan als het oerbegin in deze contreien van een enigszins geciviliseerde samenleving. Daarvan getuigt de Heemser hervormde kerk nog elke dag. Op de plaats waar de oude Saksers hun offerplaats hadden werd in 750 een kappelletje opgericht. De oude dingsteen later de steen waarop de kerkspraoke werd gehouden ligt nog naast de kerk”. Hij spreekt dus over een dingsteen.

Ding-stedes en dingstenen moeten we in relatie brengen met ge-ding of rechtsgeding respectievelijk de plaats of steen waarop recht gesproken wordt. Nu valt aan onze Hammersteen niet meer af te lezen of het om een Germaanse offersteen of dingsteen gaat, maar het bijzondere is wel dat hij doelbewust zichtbaar is ingemetseld.

Dat zou met het oogmerk kunnen zijn dat hij onbruikbaar werd om er offers op te brengen, of als het om een dingsteen gaat men herinnerd werd aan het laatste oordeel bij het ter kerke gaan.

Dit laatste lijkt mij niet het geval, het zou dan niet direct noodzakelijk zijn de steen in te metselen. Het kan zijn dat ten tijde van het aanwezig zijn van een kapel in Den Ham welke doorgaans vooraf ging aan het stichten van een kerk, naast het nieuwe geloof de offersteen in gebruik bleef en men bij het bouwen van de kerk en toren hem inmetselde om dit gebruik te voorkomen. Maar zekerheid hieromtrent zullen we waarschijnlijk nooit krijgen. Wel is bekend dat heidense gebruiken bij de Saksen nog lang in gebruik bleven; zo stond er op het offeren bij heilige eiken een fikse boete.

Maar mocht u eens bij onze prachtige oude toren staan let dan eens op de bijzondere steen die een nóg oudere geschiedenis heeft dan ons oudste bouwwerk, en bij het bouwen van de toren toen al als gedenkwaardig werd beschouwd.

Voor het samenstellen van dit artikel werd gebruik gemaakt van gegevens uit het archief van H.Konijnenberg sr. die hij welwillend ter beschikking stelde, waarvoor mijn bijzondere dank.