door: Herman Dasselaar

De Scholle  in Vroomshoop rond 1905 met rechts de Brugwachterswoning en twee vrouwen in klederdracht welk gebruik blijkbaar nog in zwang was.

Vroomshoop dat vanaf haar ontstaan een snelle groei door maakte, heeft door de tijd heen heel wat cafés gekend, die inmiddels weer verdwenen zijn. We dienen ons te realiseren dat cafés vroeger een veel grotere sociale functie hadden dan tegenwoordig; men hoorde er de laatste nieuwtjes, je kon er voor vertier een kaartje leggen en het was tevens een trefpunt voor het ondernemen van gezamenlijke activiteiten. Stamtafels en later de biljarts waren onmiskenbare attributen welke dan ook in geen enkel café ontbraken. Vaak werden cafés aangedaan na gedane arbeid en in latere jaren ook na het bezoeken van sportwedstrijden en andere evenementen.

Kortom een café bood een welkome afwisseling op de sleur van het dagelijkse bestaan. Verstokte vrijgezellen, of diegene die het thuis niet konden vinden, maar ook vermaak zoekers waren veelal de vaste stamgasten. Een groot aantal van de eerste cafés ontstonden op kruisingen van wegen en kanalen; de aangewezen plek om met enig succes, een dergelijk etablissement te kunnen exploiteren.   Evenals tegenwoordig werden naast het tappen van bier en het schenken van een borrel, nevenactiviteiten ondernomen, om zo “de boel” draaiende te houden, De één deed dit door het exploiteren van een feestzaaltje, de andere door het houden van een logement.

We zullen proberen de vele cafés die Vroomshoop eens rijk is geweest  op een rijtje te zetten, in de hoop natuurlijk dat we er niet eentje vergeten. De vroegere drank en horecawet gebiedt ons eigenlijk onderscheid te maken tussen de verschillende vergunninghouders. Zo was een verlof A-houder gerechtigd bier en limonade te schenken en  verlof B-houder alleen limonade (en stiekem een borrel) en een die een volledige vergunning bezat naast bovengenoemde ook gedistilleerde draken mocht schenken. Het voert hier te ver dit onderscheid telkens aan te geven, evenzeer als de vele opvolgende eigenaren die elk café telkens gehad heeft.

Op deze foto een afbeelding van het separatie punt ongeveer in het midden van de vorige eeuw . Links aan de overzijde zien we café Tebberman en in het witte pand aan de rechterzijde was indertijd  café Radstaak gevestigd.

Om te beginnen café Vos, later Tebberman, op het punt van separatie.  Het was een pleisterplaats voor scheepsjagers en beurtschippers. Naast het café bedrijf dreef Arend Tebberman, maar later ook zoon Mans, een logement en tevens werden er rijtuigen verhuurd voor uiteenlopende doeleinden. Zelfs lang is er de Vroomshoopse lijkkoets gestationeerd geweest. Het café is verdwenen als laatste was Cees van der Heuvel de exploitant van het café- restaurant waar ook Prins carnaval resideerde.

Over de brug, aan het begin van de Vriezenveenseweg had men vroeger café Radstaak, voordien in handen van respectievelijk de Vries en Schoenmaker. Toen de laatste kastelein Ab Radstaak  hartklachten kreeg, ging dit café in 1977 dicht. Even zuidelijker aan de Vriezenveenseweg bevond zich café Elerveld later café Evers. In de zeventiger jaren was er nog een jongerenbar gevestigd genaamd ”het praathuis”. Men heeft het “niet aan de praat”houden want na enkele jaren sloot het definitief haar deuren.

Aan het eind van de Stationslaan, links, bevond zich vroeger het “stations koffiehuis”. Het werd geëxploiteerd door Geert Schuringa, van oorsprong uit Friesland afkomstig. Later kwam dit café in handen van Herman Khulmann, een corpulente cafébaas die voordien aan de Geerdijk het beroep van (hoef)smid had uitgeoefend. Ook Veerkamp en Donderwinkel  hebben er de scepter gezwaaid. Bij Sluis V bezat vroeger  Albert Lanting ook een verlof. Hij “bediende” er de schippers mee die in de schut lagen.

Café Gerrits stond op de plaats waar nu het winkel- en wooncomplex “Boegstate” is gevestigd. Op de foto zien we rechts nog een paarde kribbe waarin voer kon worden gedaan voor de paarden, 

Centraal in Vroomshoop op de kruising Hammerstraat – Hoofdstraat, was eertijds het café van Mans Gerrits gevestigd. Het zat er tijdens de marktdagen stampende vol met gasten. Volgens insiders bezat dit café een oergezellige gelagkamer, welke de sfeer ademde van lang vervlogen tijden. Een paar huizen verder de Hoodstraat op had Willen van den Bosch zijn café: in het zelfde pand was ook de fietsenmakerij van Feibe Heikens gevestigd. Toen in 1969 zijn zoon Hendrik van den Bosch het café sloot en er een slijterij van maakte, verdween ook dit café van het toneel. Op de hoek van de Julianastraat met de Hoofdstraat bevond zicht vroeger café Kleijsen dat op 27 maart 1903 overging in handen van Jan Koekkoek. Ook hier was het tijdens de marktdagen een drukte van belang. Het café werd gesloten in 1969 waarna Arno Koekkoek er nog lang  een slijterij met een feestzaal voor bruiloften en partijen exploiteerde.

Ter hoogte van het oude Irene maar dan aan de zuidzijde van de Julianastraat, was tot enkele jaren na de oorlog het café van Willem Wijnen. Toen de Duitsers de brug aan de Tonnendijk lieten springen leed de daar aanwezige openbare school zoveel schade dat lesgeven onmogelijk was geworden. Men week toen met een gedeelte van de kinderen uit naar o.a. het vergaderzaaltje dat bij Willem Wijnen z’n café behoorde.

Op de hoek van de Nieuwstraat en de Hammerweg stond vroeger café “het Hoekje” begonnen in 1924 door Jochem Boes. De laatste cafébaas was hier Albert Elferink. In de zeventiger jaren van de vorige eeuw viel ook voor dit café definitief het doek.

Iets verder op de Hammerweg tegenover architectenbureau Oldenhuis, stond cafe Brinkman. Verweven met de historie van het Vroomshoopse voetbal en ook korfbal, was het jarenlang een trefpunt voor spelers en supporters. Nadat Willen Brinkman er in 1962 mee stopte en de grond met de opstallen aan de Gemeente Den Ham werden verkocht was het ook met dit café gedaan. Pas vele jaren later is het pand, dat vanaf 1935 dienst had gedaan, gesloopt.

Halverwege den Ham ter hoogte van de huidige  zgn. Telmans woningen bevond zich het café van Bauke de Groot. Bouke deed het later over in handen van Dieks Hekman. Het café met z’n veranda en platte dak,  deed denken aan een echte Amerikaanse “saloon” ging na de oorlog dicht en verdween ook dit café onder de slopers hamer.

Op deze foto zien we  het café “de Brug” toen het nog “de Vriendschap” heette. Het bestaat nog steeds en is gelegen op de hoek van de Geerdijk en de Noorderweg.

Aan de Geerdijk, net over het spoor links was het café van Jan Harmsen.  Als nevenactiviteit werd er een dorsmachine geëxploiteerd. Later omstreeks 1930, kocht hij de toenmalige slagerij van Denissen, op de hoek bij de Geerdijk alwaar hij café “de Vriendschap” vestigde. Dit nog steeds bestaande café wat tegenwoordig de naam “De Brug” draagt, werd jaren lang door de schoonzoon van Jan Harmsen, Herman ter Riele  (en schoonzus  Lenie) geëxploiteerd. Aan de overzijde van het kanaal aan de Schoolstraat direct tegenover de brug is vroeger ook een café geweest. De caféhouder Elferink geheten was tevens wisselloper voor de Vroomshoopse ondernemers. Ook aan de Schoolstraat maar dan bijna bij de Tonnendijk bevond zich vele jaren gelden ook nog een café. De eigenaar Hendrik Overweg was een vervener en tevens cafébaas, maar het café verdween al ver voor de oorlog.

Het eerste café van Tiemen Postma was gevestigd aan het begin van de Schoolstraat. Hier op het terras zitten achter hun pilsje Vlnr,: Willem Rotman, Gerrit Jan Moddejonge, Geert Prangsma, Tiemen Postma, Willem Lantink, Dirk Bruins en Willem Hilberink.

Een eindje de Tonnendijk op, aan de linkerkant, was tot circa 1990 café “Nooitgedacht” begonnen door Tiemen Postma en voortgezet door z’n schoonzoon Johannes Lucas. Tiemen had voordien een café aan de Schoolstraat (zie foto hierboven). Café “Nooitgedacht” bezat naast een vergaderzaal ook een tijdlang een winkeltje in “van alles en nog wat” Het café ging in maart 1991 dicht wegens ziekte van de toen 88-jarige Trijntje Postma die meer dan 70 jaar lang de tap bediende.Verder de Tonnendijk op had vroeger een zekere van der Woude ook een verlof maar daar is niet veel meer van bekend. Aan diezelfde Tonnendijk vinden we nog steeds café “Tonnegie” indertijd begonnen door de familie Dogger en nu in handen van een Chinese familie.

Door gebrek aan klandizie , een veranderd leefpatroon van de bezoekers, en velerlei andere oorzaken ging het ene na het andere café ter ziele. Er resteren nog een handje vol van dit soort gelegenheden. Ook de concurrentie van de vele sportkantines heeft het cafébedrijf geen goed gedaan.Doch tijden veranderen, en wat is er leuker om mee te eindigen dan met een oud Vroomshoops gedichtje over vervener Hendrik Jan Pijlman die in 1857 naar Vroomshoop kwam, in een enigszins aangepaste vorm:

 Op het punt van separatie woont Jan Pijlman met zijn vrouw.  Grote ramen kleine ruiten, weinig licht maar wel veel duiten. ’s Avonds gaat Jan naar ’t logement met zes en een halve cent. Vijf cent voor een glaasje klare, één cent voor een stink sigare, en een halve cent voor de kastelein, me dunkt die Jan Pijlman mag er zijn. 

potloodtekening van Hans Veneman 13 x 18 cm

HAN(S) VENEMAN 1939-1991

 door Herman Dasselaar.

Hans Veneman werd geboren en groeide op in Vroomshoop, een dorp zoals we allemaal weten, wat niet overloopt van kunstenaars.
Voor een modern kunstschilder nou niet een omgeving waarin je gemakkelijk tot ontwikkeling komt.
Na de lagere schooI in Vroomshoop te hebben doorlopen gaat hij in Almelo naar school, op zijn brommer, en als deze het niet meer doet betaald hij de fietsenmaker met een schilderij, hij bezoekt de LTS, de DEVA vakschool en een blauwe maandag de AKI.

Hij beseft zich terdege dat het beroep van kunstenaar geen gemakkelijke zal zijn. Toch kiest hij ervoor, als autodidact, zijn eerste houtskooltekeningen die via de BKR (beeldende kunstenaars regeling) in het bezit komen van de gemeente Den Ham zijn nog sterk figuratief en sommige nog fijn en uitgewerkt.
Maar allengs produceerde deze markante en uitbundige persoonlijkheid andere doeken waaruit zijn temperament en de bewondering voor de COBRA schilders als Appel en Lucibert naar voren komt.

Hoe onorthodox zijn konterfeitsels ook zijn, ze worden overal in het toenmalige gemeentehuis opgehangen. De meest herkenbare en figuratieve werken hebben de voorkeur bij de ambtenaren, de te heftige schilderijen verdwijnen in de kelder of worden geruild met andere gemeentes.
Eén doek doet de gemoederen binnen het doorgaans rustige gemeentehuis behoorlijk in beroering komen, de titel deed namelijk vermoeden dat er de geslachtsdaad op te zien moest zijn, het schilderij werd dan ook, na veel ophef, naar de kelder verbannen.

Inmiddels had Veneman zich in Almelo gevestigd, zijn kunstwerken worden steeds groter kleurrijker en meer en meer expressionistisch.
Samen met Jan Gierveld en Joop Nijhof heeft hij zijn atelier, woon en expositieruimte in het oude postkantoor van Almelo (1969) en probeert het publiek binnen te halen met muziek en voorstellingen.

In een veranderende kijk op het kunstenaarsschap en uit liefde voor de kunst wilde hij niet eenzaam op een koude zolder in stilte zijn meesterwerken creëren, nee hij wilde maatschappelijk betrokken, midden tussen de mensen, kunstpausen en kitspoepers, zoals hij het zelf noemde, zijn ultieme creaties laten ontstaan.
Almelo en omgeving heeft het geweten, geen enkele kunstenaar uit Almelo trok toentertijd zoveel aandacht als Veneman.
Zelfs de landelijke pers kon niet om hem heen.Toen Hanveneman, zoals hij zich bij voorkeur later noemde, met veel elan aankondigde vanuit een vliegtuigje een schilderij te willen maken zo groot als een voetbalveld, trok hij landelijke de aandacht.

Op erve noordik (1970) aan de Schapendijk in Almelo waar ik hem met vrienden wel eens bezocht verhaalde hij enthousiast over zijn grootste plannen en projecten “action painting” was zijn credo in die tijd en maakte op disco avonden doorzichtige “light-painting” schilderijen met muziek als directe inspiratiebron.

Action- painting 1983 olieverf 150 x 300 cm Particuliere collectie.

Wie nu nog denkt dat hij een fijnbesnaarde intellectueel was moet ik teleurstellen, hij was het tegendeel, meer een bewogen primitieve nomade of sjamaan zoals journalist Han Pape het indertijd noemde,die in zijn doeken verf, hout, zand, lijm, as en teer verwerkte, en een gedreven iemand die uit het leven haalde wat er maar in kon zitten, non-conformistisch op alle fronten, wars van hotemetoten moraalridders en snobisme zocht hij zijn eigen weg, uitdagend met enorme werkkracht produceerde hij een oeuvre wat het midden houd, volgens de “kenners” tussen expressie en expansie.

Daarnaast ontpopte Veneman zich in die tijd als beeldhouwer, begin 1973 beland hij in het ziekenhuis met een gebroken kaak daar boetseerde hij beeldjes die later gegoten en op groot formaat een plaats kregen op straten pleinen en stadhuizen van Almelo en Delden met titels als “de Vogelman” en de “verovering van Europa door een stier”.

In aanwezigheid van staatssecretaris De Graaf schildert hij in Hengelo onder ritmische begeleiding van een drummer in Eén sessie van 20 minuten het doek genaamd “de vuurvogel” in expressieve penseelstreken.Met het publiek als getuige en muziek ballet en voordracht als verhogende belevingswaarde in optredens of performance die hij “confrontation Art”noemt treed hij met Simon Vinkenoog op in Bilthoven, Utrecht, Eindhoven en elders in den lande in zijn ”theater” van de schilderskunst.

Vogel-hoofd 1985 olieverf 120 x 110 cm Particuliere collectie.

Dans muziek en poëzie zijn de rode draad, zich helemaal thuisvoelend tussen de dichters, schrijvers en muzikanten wil hij meer en groter maar sponsors ontbreken, tot in 1984 Vroomshoop bereid blijkt te zijn ter gelegenheid van haar 125 jarige bestaan een bescheiden versie van “coleured rian” toe te staan. Vanuit een helikopter werpt Hanveneman verf op een doek van 3 bij 4 meter. En wordt later met een bezem als kwast afgemaakt. Geen voetbalveld dus en ook geen spectaculaire duikvluchten. Simon Vinkenoog begeleid het geheel met muziek en poëzie.

Overal in den lande en daar buiten exposeert hij, teveel om op te noemen. Zijn rusteloosheid en dadendrang werden hem teveel en
plannen voor een nieuw performance op het plein van de dom van Keulen lagen klaar, als de dood hem verrast op 6 februari 1991 terwijl hij aan het werk was in Enschede.

Zijn nagelaten doeken en gedroogde verfmassa’s kunnen niet volledig weergeven het uitbundig ontstaan, de happening, het sprakeloos toekijken van het publiek opgezweept door dans muziek en poëzie, de energie van de scheppingsdaad en het moment suprème van het ontstaan van zijn creatie, waar het hem allemaal om begonnen was.

In vijf Almelose galeries wordt een jaar na zijn dood een gezamenlijke expositie ingericht met als thema een “een afscheid “ de toenmalige wethouder van cultuur P.J. Grondel opent het geheel en Jan Joris Nieuwenhuis zorgt voor de muzikale omlijsting hij speelt de uitvoering “Sonic landscapes for oboe and taped electronic music” van de componist Mark Philips. Simon Vinkenoog spreekt de bezoekers toe en draagt een gedicht voor met als titel “koraalzang” de aanwezigen waarderen alles na afloop met een warm applaus. Geen “action “ dus maar een genormaliseerd samenzijn.

Zijn werk bevindt zich voornamelijk in de collecties van de gemeente Almelo, Twenterand en in particuliere collecties in binnen en buitenland en bij de erven.
Wie nu de immens grote burgemeesterskamer van de gemeente Twenterand binnentreed ziet achter het bureau van de eerste burger een grote prachtige veelkeurige Hans Veneman hangen, het kan verkeren.

Herman Dasselaar,

Bronnen: Simon Vinkenoog, Peggie Breitbart, Han Pape, Hanveneman een afscheid, verschillende krantenartikelen en publicaties.