AZOELEN

De Hammer geschiedenis kent vele interessante gebeurtenissen en bijzondere hoogtepunten.Maar wat spreekt er meer tot de verbeelding van veel mensen dan kastelen, roofridders, veldslagen en belegeringen. Zo komt uit de nevelen van de Sallandse middeleeuwen het mysterieuze  slot Azoelen opdoemen. Welk slot ook nog eens in Den Ham zou hebben gestaan. Hoe langer iets geleden is des te groter de moeilijkheid om er betrouwbare gegevens van boven water te krijgen. Met name als er geen contemporaine bronnen aanwezig zijn en een vooraanstaand iemand als A.J. Mensema, archivaris bij het rijksarchief, het bestaan van Azoelen in het verre verleden tracht te ontkrachten. Dan ontstaat er een  twijfelachtige geschiedenis en is het moeilijk daar iets tegen in te brengen. Dit overkwam het verhaal over het bestaan van het slot Azoelen ook, maar daarover later meer. Nu heeft het internet tijdperk ons veel gunstige veranderingen gebracht in het snel doorzoeken van gegevens. Veel kroniekschrijvers staan met hun oude publicaties tegenwoordig online. Hierdoor komen sommige gebeurtenissen in een ander daglicht te staan en kunnen nog eens worden gecheckt.

Voorgeschiedenis.

Voor degenen onder ons die niet helemaal goed meer weten hoe het verhaal over Azoelen ook al weer in elkaar zat hier nog even een herhaling in vogelvlucht. We beginnen in de vroege middeleeuwen. Zo rond de 6^e en 7^e eeuw streken er van elders Saksen neer in onze omgeving. De meest vooraanstaanden en edelen onder hen bouwden zich sloten en versterkte huizen en breidden, door de eeuwen heen, hun invloed en macht gestadig uit. Met of zonder toestemming van de marken of wereldlijk gezag creëerden ze zichzelf eigen koninkrijkjes.  De meeste steden in onze streek bestonden toen nog niet of hadden weinig tot geen invloed. De Bisschop, gezeteld in Utrecht, had de grootste moeite, zijn macht, die hem rechtens toekwam, in het Oversticht,
te doen laten gelden. Tegen het eind van de 14^e eeuw liep het gedrag van een aantal van deze Sallandse ridders de spuigaten uit. Ze roofden en plunderden naar harte lust in hun omgeving. De steden waren inmiddels tot ontwikkeling gekomen en bezaten langzamerhand een behoorlijke macht en invloed. Zij en vele andere tolereerden het plunderen op het platteland en het beroven van reizigers niet meer en deden hun beklag bij de Bisschop.

Strafexpeditie.

De nog maar pas benoemde Bisschop Floris van Wevelinckhoven  gaat met de steden Deventer, Zwolle en Kampen in overleg om op te treden tegen de roofridders van de Regge-linie. Kampen haakt af, maar de andere steden en de Bisschop met de heren van Egmond, IJsselstein en van Arkel komen begin 1380 overeen een strafexpeditie te beginnen.  Op 2 mei belegeren ze het slot Eerde bij Ommen waar Evert van Essen zich heer en meester waande. Dit kon ook makkelijk want hij had zich met zware eikenbalken een slot gebouwd dat schijnbaar onneembaar was. Dit bleek ook zo te zijn want met het modernste oorlogstuig uit die tijd, zoals donderbussen en bleiden, werd het slot bestookt maar het gaf geen krimp. Doch Evert van Essen, waarschijnlijk door voedselgebrek gedreven begint onderhandelingen met zijn belagers. Hij komt overeen, tegen een geldsom de inboedel en het kasteelhout, zijn verzet op te geven, waarbij hij teven belooft zich niet te zullen wreken op welke wijze dan ook. De Bisschop met zijn belegeraars gaan 28 mei 1380 akkoord. Van het meenemen van het hout komt door de  kunstige constructies weinig terecht en men steekt het ten lange leste in brand, waarna het slot nog vele weken brandde alvorens het verteerd was. Evert onderwerpt zich aan de Bisschop maar komt twee jaar later alsnog om in de strijd tegen de vrije Friezen. Inmiddels trok de  Bisschop met zijn leger voor het slot Azoelen niet verre van het latere Mennigingshave gelegen (aldus Dumbar) Maar de bezitters van het slot Azoelen gaven zich over zonder de aanval van de Bisschop af te wachten en het slot Azoelen werd vernietigd. Inmiddels hadden de Bisschop met zijn gezellen zich in drie groepen verdeeld om het slot Gerner, ter Moolen (nabij het latere Schuilenburg) en het Laar eenzelfde lot als de andere roofnesten te laten ondergaan. Maar hier begint de schoen te wringen.

Mystificatie

Mensema, waar ik al eerder over sprak, trekt een aantal dingen in twijfel hij denkt dat Dumbar gebruik heeft gemaakt van de aantekeningen van Willem Nagge, een geestelijke uit Twello waarvan Dumbar een afschrift bezat. In een indrukwekkend en mooi geschreven verhaal tracht hij te bewijzen dat Gerard Dumbar in dit afschrift een leesfout heeft gemaakt. Namelijk dat hij, Dumbar, in plaats van ter Moolen het woord Azoelen heeft gelezen. Dit moet haast wel volgens hem want zijn alles onderbouwend argument is dat vóór Dumbar niemand ooit Azoelen in enig kroniek of geschiedenis had genoemd. Zijn conclusie is dan ook dat Azoelen op een leesfout van Dumbar berust en nooit bestaan heeft en op een, door hem zo genoemde, mystificatie berust. Dumbar vergist zich alleen in het jaar van de belegering van Ter Molen (het latere Schuilenburgh) dit vindt een jaar later plaats in het jaar 1381.

 

Historia ultrjectina

Maar helaas voor Mensema en al zijn ondersteunende argumenten, hij slaat de plank mis en hij trekt een verkeerde conclusie. Er blijkt wel degelijk een andere, veel oudere, bron dan Dumbar (1680 – 1744), en Nagge te bestaan waarin het slot Azoelen wordt genoemd. Want in de Historia ultrjectina geschreven door niemand minder dan Johannes Beka en Wilhelm Heda (1460-1525) (Beka en Heda) lezen we in de De épiscopis Ultraiectinis edit. par Buchelius Batavus, op blz.263  in een voetnoot Castella Aerdene,(Eerde) Azoelene (Azoelen)  incendit     de verbranding  van deze sloten in 1380. Jammer voor Mensema en gelukkig voor Den Ham blijkt dus dat Azoelen wel degelijk bestaan heeft. Dumbar maar ook latere en vele andere 17^e en 18^e eeuwse geschiedschrijvers die vele keren Azoelen en soms haar situering in Den Ham noemen blijken dus veel betrouwbaarder te zijn dan door Mensema gedacht.

Polemiek

Waarom Mensema zich zo specifiek richtte op het willen “bewijzen” dat Azoelen nooit bestaan zou hebben blijft natuurlijk de vraag. Toch verraad hij aan het eind van zijn betoog, onbedoeld misschien wel, min of meer zijn argument. Hij stelt dan triomfantelijk “”sommigen in Den Ham dromen ervan nog eens de juiste plaats van Azoelen te vinden” Hij doelt daar onmiskenbaar op Albert Kleinjan die als verwoed amateur archeoloog zijn droom zag vervliegen ooit de plek van Azoelen te vinden en misschien wel ter plaatse onderzoek te kunnen doen. Na De publicatie van Mensema reageert Kleinjan dan ook direct met uiteenlopende tegen argumenten, die helaas geen hout snijden. (zie ons kwartaalblad 1989-3 en 1989-4) Tot slot reageert Kleinjan met “de droom dat Azoelen vroeg of laat gevonden zal worden heeft Mensema mij niet kunnen  ontnemen” Nu vond er indertijd regelmatig een pennenstrijd plaats maar andere plaatselijke amateur historici zoals Henk Konijnenberg en Cees Bos hielden zich nu afzijdig. Jaren later  in Hammer Historie Herbundeld deel 1 strooit Bos nog enig zout in de wonden van Mensema maar hij komt niet met feitelijke argumenten die Mensema relaas ontkrachten. Nu waren Gerard Dumbar en Willem Nagge bekwame en betrouwbare  historici die niet over een nacht ijs gingen.

Azoelen afgebeeld (in kleur)  door Andries Schoemaker met als onderschrift  Ruïne van oud Adelijk huis AZoelen waarschijnlijk gekopieerd naar een tekening van  Jacobus Stellingwerf.

Zelf heb ik altijd sterk getwijfeld aan  Mystificatie verhaal van Mensema en achtte de tijd nu langzamerhand wel rijp er iets over te schrijven. Met alle respect voor bovengenoemde heren, ze hebben ons prachtige verhalen nagelaten die de Hammer historie alleen maar hebben verrijkt, doch dat neemt niet weg dat de Hammer scouting groep Azoelen met trots haar naam kan voeren want het  mysterieuze slot Azoelen heeft echt bestaan!

 

 

Waar stond het kasteel Azoelen?

deel 1

Door Herman Dasselaar.

Het kasteel Azoelen, wat eertijds in de omgeving van Den Ham moet hebben gestaan, is met veel mysterie omgeven. De naam doemt voor het eerst op als de Bisschop van Utrecht een strafexpeditie begint tegen de roofridders van de Reggelinie. We lezen dan ook voor het eerst over Azoelen na het veroveren van het kasteel Eerde in 1380. Bisschop Arnoud  van Wevelinkhoven trekt dan na het beleg  van Eerde met een deel van zijn leger voor het kasteel Azoelen, maar de bewoners geven zich op voorhand over en wachten de aanval en de belegering niet af.  Azoelen  wordt ingenomen vernietigd en in brand gestoken.

Kronieken.

Azoelen lijkt daarna van de aardbodem te zijn verdwenen. Alleen de vele kroniek schrijvers noemen Azoelen in één ademtocht samen met de andere heldendaden van de Bisschop. De vermelding dat het niet ver van (het latere) Mennegeshave moet hebben gelegen, vinden we overal terug. Een opvatting van rijksarchivaris Mensema overschaduwde vele jaren een mogelijk verder onderzoek naar de vindplaats van dit in nevelen gehulde Slot.  Mensema een vooraanstaand archivaris en publicist, was van mening dat Azoelen op een verschrijving door  Dumbar van het kasteel ter Molen (het latere Schuilenburg) berustte en veronderstelde dat het nooit bestaan zou hebben. Hij noemde het dan ook een mystificatie.

Maar de datum waarop volgens hem de verschrijving plaats zou hebben gehad, ligt veel en veel  jonger in de geschiedenis, dan wanneer er voor het eerst sprake is van Azoelen in andere annalen, dan Dumbar en Nagge, waarop  Mensema zich baseerde. De eerste vermelding van Azoelen vindt al  direct, enkele jaren na de verwoesting, plaats door Arent toe Boekop  die in 1395 al melding maakt van de verbranding van Azoelen. Nu werd ter Molen niet in jaar 1380 maar een jaar later in 1381 door de bisschop verwoest waarmee Dumbar zich waarschijnlijk wel  vergiste.

Schrijfwijze.

De schrijfwijze die voor Azoelen werd  gehanteerd is nogal verschillend. Zo lezen we  naast Azoelen, Asele, Azeulen en ook Azoelene, maar telkens wordt hetzelfde kasteel hiermee bedoeld. Nu is het met de naamgeving altijd niet even eenvoudig. Zo zijn er wel drie verschillende namen bekend van het kasteel waarmee wij doorgaans het kasteel  Schuilenburg bij Hellendoorn aanduiden. Zo kan het met Azoelen ook het geval zijn. Nadat het was vernietigd kan de naam in onbruik geraakt zijn en noemde men haar vervanger weer anders.

                                      Jacobus Stellingwerf (1667-1727)

De tekening die hierboven is afgebeeld, met als onderschrift Ruïne van het Slot Azoelen in Salland anderhalf uur van Ommen, is van de hand van Jacobus Stellingwerf.  Deze Jacobus maakte kopieën van tekeningen voor Mattheus Brouerius van Nidek en later voor Andries Schoemaker. Uit onderzoek bleek dat hij dit nauwgezet deed en hij nam zijn voorbeelden nauwkeurig  over.

Al veronderstellen sommige onderzoekers dat veel van zijn tekeningen onbetrouwbaar zouden zijn. Deze Jacobus maakte samen met zijn vrouw voor de rijke advocaat van Nidek kopieën van tekeningen die hij op een bepaald formaat terug bracht zodat deze in de verzameling  van  Nidek paste.  Deze Nidek liet door onbekende tekenaars overal in den lande tekeningen maken van kastelen en buitenhuizen waarvan hij nog geen afbeelding bezat.

Wie de tekening goed bestudeerd ziet een hoge mate van gedetailleerdheid. De vroegere hoofdingang is dichtgemetseld en er is een kleine opening vrijgelaten. Groepsgewijs vliegen er vogels rond wat er op zou kunnen wijzen dat de restanten van het gebouw in gebruik zijn als duiventoren. Op andere prenten van Stellingwerf zien we dit niet en is het dus geen gewoonte van hem tekeningen hiermee te verfraaien. In mijn optiek is deze tekening dan ook zeker niet onbetrouwbaar.

Verschillende aanwijzingen.

Nu zijn er wel verschillende aanwijzingen die ons een bepaalde richting op kunnen helpen om de vroegere plaats terug te vinden . We zullen er een paar de revue laten passeren. Allereerst de naam die we in twee geledingen kunnen  verklaren. Het eerst deel  À duidt overduidelijk op water.

Het tweede deel kan tweeërlei worden verklaard . Het meest voor de hand liggende is de betekenis als zaal (en) wat huis betekent. De schrijfwijze hiervoor kan uiteenlopen van sael, tot sel, zoel en zaal. Opvallend is wel dat we met een meervoudsvorm hiervan te maken hebben. De verklarende betekenis zou dan ” Water huis(en)” kunnen zijn. De aanwijzing die we hieruit kunnen concluderen is toch wel dat we de vindplaats  langs het water moeten zoeken .

Nu is dat geen nieuws zult u zeggen want kastelen liggen doorgaans allemaal dicht bij water om de slotgracht van water te kunnen blijven voorzien. De wateren die hiervoor in aanmerking komen zijn in ons geval alleen (het oude beloop) van de Linderbeek . Zoelen zou ook in de  betekenis van (Ever) zoel  te verklaren kunnen zijn. Dit zijn modderpoelen waar  wilde zwijnen zich in wentelen om van hun ongedierte af te komen.

Abraham de Haen de jonge,

Doch één bron helpt ons al verder  op weg nl  Abraham de Haen de jonge, hij maakt op  zondag 7 juli 1732, een schets met een beschrijving van de plaats waar eertijds Azoelen zou hebben gestaan.In zijn plaatsbeschrijvingen  van Overijsselse kastelen schrijft hij:

  Azoelen een groen begroeide, en nú fraei beplante púinhoop / in de plantadien van ’t húis Menningshave gelegen, door mij / in den jaare 1732. úitgetekend. Floris van Wevelichhoven heeft Azoelen ingenomen, en verwoest / door de drie Overijsselse Steden gehúlpen; nevens de húizen Laer, / Ter Molen, nú Schuilenbúrg en Garner; vermits de burgzaten / dezer húizen, te roof en te búit leefden; land en wegen onveilig / en de búrgten tot schadelijke roofspelonken maekten.

Deze Abraham de Haen is op dat moment samen met  Cornelis Pronk en Andries Schoemaker op reis  door Overijssel,  deze laatste  was linnenhandelaar in Amsterdam en verzamelde in de ” ledige uren” zoals hij dat zelf noemde tekeningen van kastelen en plaatsbeschrijvingen. Zijn wortels  lagen in Almelo waar hij ook geboren is.  In 1732,  hij is dan al 72 Jaar oud, trekt hij met Cornelis Pronk en Abraham de Haen per koets door ons gewest om verschillende buitenplaatsen vast te leggen.

 

Een prachtige aquarel van het dorp Den Ham uit 1732. Gemaakt door Cornelis Pronk. Hij laat het “licht” uit het noorden komen om zo  de kerk met de toren in het volle licht te zetten.

Op de route van Ommen naar Almelo doen ze  zondagmorgen 6 juli 1732,  Den Ham aan. Cornelis Pronk maakt dan een tekening van Mennegeshave  en één van het dorp Den Ham met de oude toren. Welke tekening hij later uitwerkt tot één van de mooiste en oudste aquarellen welke indertijd  van het dorp Den Ham gemaakt zijn. Hiervan ziet u hierboven  een afbeelding. De avontuurlijke belevenissen van dit gezelschap treft u aan in het boek “Over de hobbelde en bobbelde heide”  met de verschillende tekeningen en beschrijvingen.

 

 

Zelfportret van Cornelis Pronk   (1691-1759)

 

 

Portret van Andries Schoemaker (1660- 1735)

Cornelis Pronk, Andries Schoemaker, Abraham de Haen.

Deze drie heren beschikten over een behoorlijke historische bibliotheek aan boeken en gegevens, met een importantie om van te watertanden. De vele tochten die ze maakten waren goed voorbereid. En de vele honderden tekeningen die ze produceerden werden in een gezamenlijk tekeningenkabinet bewaard. Waar ze naar behoefte kopieën uit maakten voor de handel of verkoop.  Ze  wisten dus goed waar ze naar op zoek moesten  en waar ze het konden vinden. Zo maken ze de tekening op de plaats waar op de kaart Azoelen stond vermeld, staat er in hun aantekeningen. Blijkbaar beschikten ze over een dergelijke kaart. Ook  zullen ze plaatselijk informatie hebben ingewonnen over waar ze locaties konden vinden.  Ik acht hun nagelaten  gegevens  zoals tekeningen en plaatsbeschrijvingen dan ook in hoge mate  betrouwbaar.

De tekening en de beschrijving met als onderschrift:

A.d.haan   De Ruiine van het oude aZoelen   Anno 1732

   AZoelen  

De ruïne van Azoelen vind men in de provintie van Overissel, in het drostampt van Zalland, bij het heerenhuys Mennekeshave. Het is tegenwoordig maar een hooge heuvel met ruygte bewassen en met boomen geplant en een ruyge, toegegroeyde graft, gelijk boven werd aangetoont, na ’t leven getekent door den konstbeminnaar Abraham de Haan de jonge’

De tekening en de beschrijving van Abraham de Haen de jonge,  die we hierboven afgebeeld zien komt overeen met de situatie op de Hottingerkaart . De tekenaar staat op de Kerkallee en kijkt in westelijke richting. We zien rechts onder een deel van de toenmalige Linderbeek die toen ook westelijker lag dan tegenwoordig. En ook een veel kleiner stroomprofiel bezat. We zien ook de hoekverdraaiing die het perceel heeft ten opzichte van de weg. Hij geeft dit weer door de bomen die toen de lanen begeleiden in een andere richting weer te geven. Dit is een kopie die Andries Schoemaker van het origineel maakte. Schoemaker was niet de meest bekwame tekenaar en hij worstelt  dan ook met het perspectief. Reproductie middelen bestonden vroeger niet. Wilde je een afbeelding bezitten dan was zo goed mogelijk natekenen de enigste mogelijkheid.

Tussen 1773 en 1794 hebben militaire ingenieurs een aanzienlijk deel van Noord- en Oost-Nederland in kaart gebracht. Dit resulteerde in de zogenaamde Hottingerkaart. Hier het gedeelte rond Den Ham met ten westen  van de Linderbeek  het bedoelde perceel met in het midden een ovaal.

Azoelen, Merinxhof, Mennegeshave.

Als Azoelen verdwenen is in 1380 zien we de we de Merinxhof ten tonele verschijnen. De Merinxhof werd nogal verschillend geschreven, Merinxhof, Menninxhof, Meyerinck of Meringshoef. In  1394 dus een paar jaar na de belegering krijgt Hadewych van Hulsen het in leen. Zij is de vrouw van niemand minder dan Sweder van Schuilenburg (1367-1389). Deze Sweder is in 1381 door de Bisschop  met zijn handlangers uit zijn kasteel ter Molen verdreven omdat hij zich als een roofridder gedroeg.

De vraag waar deze oude Merinxhof dan wel gestaan heeft? Voor de hand ligt de plaats iets westelijker net over de Linderbeek wat wij tegenwoordig het oude voetbalveld noemen want dat is in Noordmeer waar het gezien de naam behoort te liggen. En dit is tevens de plek die Abraham de Haen ons aangeeft voor het oude Azoelen!  De boven afgebeelde Hottinger kaart wijst daar sterk op. Als dit  de plaats  is geweest waar het de oude Merinxhof heeft gestaan dan blijft de vraag ; waar stond dan Azoelen?

Of stond Azoelen daarvoor óók op deze plaats en is deze  Merinxhof gebouwd op de plaats van Azoelen en verdween daardoor deze naam mysterieus naar de achtergrond?   En was roofridder Sweder van Schuilenburg ook eigenaar van Azoelen?  Een van zijn zonen is wel erfopvolger van de Merinxhof zo krijgt Symon van Schuilenburg na de dood van zijn moeder de Merinxhof in leen. Deze Symon overlijdt na een kruistocht op de terugweg van Palestina in 1449.

Hier een tekening van Mennegeshave gemaakt door Cornelis Pronk naar aanleiding van zijn bezoek aan Den Ham in 1732. Abraham de Haen schrijft: Mennekeshave, of Mennigeshave, een fraei Landhúis / in het dorp ten Ham; heeft zeer schone Laenen en Singels; ik hebbe / in den jaere 1732. met C.P. dit huis afgeteekend. Helaas werd De havezate rond 1840 gesloopt. 

De  Merinxhof  wordt in 1696 door Frederik Rudolf van Rechteren gekocht uit de failliete boedel van de erfgenamen Grubbe. Rudolf van Rechteren huwde in 1706 met Philippina Eleonora gravin van Castell-Rüdenhausen. In die tijd zal hij de oude , Merinxhof  hebben  laten afbreken en een nieuw huis die de naam Mennegeshave droeg hebben laten bouwen naar een voor die tijd modern  ontwerp van Lubbertus Hagen, welke  meer van dit soort ontwerpen op zijn naam heeft staan. Het nieuwe huis heet dan Mennegeshave en ligt met een voor die tijd modern landschappelijk ontwerp ten oosten van de Linderbeek.

Kadastrale kaart uit 1832 waarop Mennegeshave nog in volle omvang staat aangegeven. Enige jaren later raakt het in verval en zal het worden gesloopt. Duidelijk is te zien dat de zuidelijke Laan (de Kerkallee) niet evenwijdig loopt aan de structuur van de omgeving van het huis. Waaruit kan worden geconcludeerd dat deze Laan van een oudere datum is.

Albert Kleinjan,  die als verwoed amateur archeoloog, graag onderzoek had willen doen op dit oude voetbalveld kwam niet verder dan een summiere bodemverkenning te doen die toen helaas niets opleverde. Er werd zoals heden ten dage nog elke zaterdag op dit perceel gevoetbald. De “veldnaam” die dit perceel droeg was berg of borg wat ook een aanwijzing zou kunnen zijn. Een grondradar onderzoek zou misschien meer helderheid kunnen verschaffen over de aanwijzingen die we in schriftelijke bronnen vinden. In het volgende kwartaalblad zullen we een aantal andere plaatsen en theorieën voor het voetlicht brengen waar mogelijk het Slot Azoelen gestaan zou kunnen hebben.

Waar stond Azoelen ?

Deel 2 (slot)

door: Herman Dasselaar

In de vorige publicaties over Azoelen in ons kwartaalblad hebben we de gegevens die ons via geschiedschrijving overgeleverd zijn over het kasteel Azoelen in ogenschouw genomen. Alles wijst er dan op dat het oude voetbalveld van Den Ham  wel eens de meest voor de hand liggende plek zou kunnen zijn waar dit mysterieuze kasteel eertijds mogelijk heeft gestaan.

Ter Borch

Toch zijn er nog een aantal andere aanwijzingen die  een onderzoek op bepaalde  plaatsen zouden kunnen rechtvaardigen. Deze mogelijke  aanwijzingen vinden we als zowel op geografisch terrein als ook in schriftelijke bronnen .

Er is een hele oude schriftelijke bron uit 1356 die gewag maakt van  een borch in het kerspel  Hamme.  Nog even afgezien van wat je onder een borch zou moeten verstaan is dit een interessante aanwijzing. De tekst van deze bron ziet u hieronder het is een zogenaamde renversaal waarin Johan  Redinc publiekelijk bekend maakt dat hij het goed geheten de Borch en het goed geheten de Everzul (het latere Nevenzel) opdraagt aan Sweder de heer van Voorst tot Keppel  en het terug krijgt in leen.  Beide zijn gelegen in het kerspel van Hamme. 

Ic Johan Redinc Ridder, make kundich allen luden, Die desen breijf zullen sien, of horen lesen, ende ghelyc apenbaer, dat ic opghedraghen hebbe, ende opdraghe mit desen breijv heren Sweder heer van vorst ende van keppel, een guet dat gheheyten is die borch, ende een guet dat geheyten is die Everzul, gheleghen in den kerspel den hame die Eghen waren, Ende die ic hem Eghen waren zal, die ic weder ontfanghen hebbe, van hem, ende van sinen erfghenamen, to zutfen recht to holden, mit ene ponde te verherweden, hiijr waren over ende aen, manne die heren van vorst, her vrederijc van heker, ende henrijc van Essen. In orcunde deser dinc, heb ic desen breijf besegelt mit minen segel, Gegheven intjaer ons heren dusent drehundert zes ende vijftich, des wonsdages nae sente bonifacius dach.

Nu weten we precies waar het erve Nevenzel zich bevindt, maar te weten  waar het goed de Borch gestaan heeft zou interessant kunnen zijn in onze speurtocht. Deze Johan Redinc, een ridder, was indertijd ook in het bezit  van het kasteel  Eerde. We weten dat zijn dochter trouwde met Evert van Essen  welke in 1380, op Eerde woonde ten tijde van het beleg  door de Bisschop van het kasteel.  De gevolgen hiervan kennen we inmiddels. Nu wijst het woord borch niet vanzelfsprekend op het bestaan van een kasteel of versterking maar in ons geval wanneer een ridder beleend wordt met een borch is dit wel meer voor de hand liggend.

Op dit oude  kaartje van zuid-Meer zien we het goed ter Borch weergegeven. Het betreft het pand welke boven de laatste  letter  n  van -landen  op het kaartje is weergegeven. 

Het kan zijn dat met deze borch Eerde wordt bedoeld maar Eerde lag niet in het kerspel van Den Ham. In de buurtschap Meer onder Den Ham vinden we wel een goed wat ter Borch werd genoemd. Dit ter Borch dat al in 1397 op een  schattingslijst voorkomt is al in een ver verleden afgebroken. Het zou heel goed kunnen zijn dat dit ter Borch stond op de plaats waar voordien  het kasteel Azoelen  heeft gestaan. Kleinjan en Roelofs wijzen in hun boek over de buurtschap Meer ook in die richting. Deze plek zou zeker de moeite waard zijn om nader bodem onderzoek te doen.

Geografische spreiding.

Bezien we de geografische spreiding van de verschillende kastelen en adellijke huizen langs de Regge dan valt al snel een buitengewoon hiaat op. Tussen Egede en Archem vinden we langs de Regge geen enkel adellijk huis.

Nu is het niet eenvoudig om aan de hand van oud kaartmateriaal een dergelijk kasteel op te sporen mocht dat ergens gestaan hebben. Zo stamt Azoelen uit een periode dat de vorm van de plattegrond er nogal anders uitzag dan de rechthoekige vormen met grachten van de huidige kastelen. De verschijningsvorm  was ronder en minder hoekig, deze vorm  wordt ook wel Motte kasteel genoemd.  Bij de meeste burchten uit die tijd is er sprake van een verhoogd midden terrein. Deze zogenaamde motte-heuvel zien we ook voor Azoelen omschreven door Abraham de Haan “Het is tegenwoordig maar een hooge heuvel met ruygte bewassen en met boomen geplant en een ruyge, toegegroeyde graft …………..” Deze verhogingen zijn in de loop van de eeuwen meestal  geslecht en de eventuele archeologische resten zijn daardoor vaak verloren gegaan. Het grachtenstelsel zag er ook anders uit. Meestal  had het  een meervoudige gebogen  gracht  en had de voetprint van het complex een meer rondere vorm.

Uit historische bronnen is bekend dat de wallen tussen de grachten beplant werden. De bomen die op dergelijke singels staan zijn mogelijke restanten van de originelen beplanting , welke waarschijnlijk een ondergroei  bezat van doornige struiken. Langs de oude Regge loop vinden we tussen Egede en Eerde niet een degelijk terrein wat hier aan voldoet.

 

Op dit oude kaartje ziet u links onder het landgoed De Rohorst, midden boven  Mennegeshave, en net onder het midden de bedoelde percelen in grijze kleur weergegeven.

Daarentegen zien we langs de Linderbeek even zuidelijker dan de Kerkallee  op oude kaarten wel een situatie  die mogelijk wel aan een dergelijk beeld doet denken. Op bovenstaand oud kaartje zien we deze percelen afgebeeld. Momenteel is er nog steeds een gedeelte van de begroeiing aanwezig. Wie ter plaatse de situatie in ogenschouw neemt  vindt ook nog steeds een deel van de verhoging terug maar ook brede sloten die op een oude gracht zou kunnen wijzen. Dit terrein met zijn omgeving is zeker de moeite waard om te onderzoeken. Ook hier zouden grondradar gegevens uitsluitsel kunnen geven of verder onderzoek is gerechtvaardigd.

In deze en een  vorige bijdragen aan ons kwartaalblad heb ik getracht een beeld te schetsen van de gegevens die zouden kunnen leiden  om de plaats van het mysterieuze kasteel  Azoelen  terug te vinden. Wie weet komt het ooit nog eens zover.